Obligacje są jednym z najprostszych instrumentów finansowych. Często są polecane początkującym inwestorom. Dla wielu może to być pierwszy krok w świat rynków finansowych i pomnażania kapitału. Jak w przypadku każdego aktywa, zanim podejmie się decyzję o zakupie obligacji, należy najpierw dobrze zapoznać się z tym, czym tak właściwie one są i jakie są ich wady oraz zalety.

Co to są obligacje?

Obligacje to jeden z rodzajów papierów wartościowych. W praktyce akcje i obligacje należą zapewne do najbardziej popularnych instrumentów finansowych. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają prawa własności. Nie dają też dywidendy, ani nie dają innych przywilejów tak jak akcje, np. nie umożliwiają udziału w walnych zgromadzeniach. Czym zatem są obligacje, co je charakteryzuje i jakie niosą ze sobą korzyści?

Najprościej rzecz ujmując, są to papiery dłużne – dokumenty świadczące o tym, że obligatariusz (nabywca obligacji) pożyczył pieniądze emitentowi na określony czas z określonym oprocentowaniem. Emitent obligacji zobowiązuje się do tego, iż dokona ich wykupu w wyznaczonym terminie (terminie zapadalności obligacji), zwracając inwestorowi kapitał wraz z odsetkami.

Obligacje są oferowane w seriach i są podzielone na równe jednostki. W obrębie danej serii obligacje są oferowane na tych samych warunkach – mają to samo oprocentowanie. Różne serie obligacji mogą jednak być emitowane na różnych warunkach. Przykładowo, obligacje skarbowe 4-letnie w marcu 2022 roku będą miały inne oprocentowanie niż te emitowane w kwietniu.

Jedną z największych zalet obligacji jest to, iż są bardzo bezpiecznym sposobem inwestowania, choć pewne ryzyko zawsze istnieje. Niektóre rodzaje obligacji mają je większe niż inne, aczkolwiek dopóki jest mowa o obligacjach skarbowych, argument o bezpieczeństwie jest jednym z najważniejszych motywatorów dla dużej liczby inwestorów.

Zazwyczaj obligacje oferują stosunkowo niskie oprocentowanie (niższe niż oprocentowanie kredytów). To cena za bezpieczny charakter tego aktywa – inwestorzy chętnie szukają tego rodzaju inwestycji, wiedząc, że może nie zyskają w ten sposób dużego kapitału, ale jest on ulokowany w sposób, który w praktyce zapewnia uniknięcie jego utraty.

Warto tu zaznaczyć, że obligacje mogą być odsprzedawane innym inwestorom. Nie trzeba czekać na ich wykup przez emitenta. Jeśli zajdzie taka potrzeba, można odsprzedać je na rynku wtórnym. Taki rynek obligacji w Polsce nazywa się Catalyst. To tam dokonuje się handlu papierami dłużnymi.

Wypada też podkreślić to, że obligacje oraz fundusze obligacji to dwa różne sposoby inwestowania. Na dodatek oba aktywa inaczej się zachowują. Już samo ryzyko tego, że inwestycja przyniesie straty, jest o wiele większe w przypadku funduszu obligacji. Co więcej, dodatkowym czynnikiem, który należy brać pod uwagę, są opłaty za zarządzanie funduszem. Jest to też bardziej skomplikowana forma pomnażania kapitału niż zakup obligacji, w przypadku których prostota to jeden z istotnych atutów.

Jakie są rodzaje obligacji?

Opłacalność inwestowania w papiery dłużne zależy od wielu czynników. Duże znaczenie w tym kontekście ma rodzaj obligacji. Jedną z najważniejszych kwestii jest to, kim jest ich emitent. Może nim zaś być:

• Skarb Państwa – to obligacje Skarbu Państwa znane też jako obligacje skarbowe lub rządowe
• jednostka samorządu terytorialnego lub spółka komunalna – to obligacje municypalne lub obligacje komunalne
• przedsiębiorstwo lub inny podmiot prawny – to obligacje korporacyjne

Kwestia tego, kim jest emitent obligacji, ma ogromny wpływ na charakter inwestycji. Obligacje skarbowe są o wiele bezpieczniejsze niż obligacje korporacyjne – w tym drugim wypadku należy się bowiem liczyć z tym, że firma może zbankrutować i nie być w stanie wypełnić zobowiązania. W przypadku państwa niewypłacalność jest zdecydowanie mniej prawdopodobna (choć zupełnie nie da się tego wykluczyć).

Obligacje Skarbu Państwa oferują też niższe oprocentowanie niż obligacje korporacyjne. Tu należy zresztą podkreślić, że wysoko oprocentowane obligacje, których emitentem są przedsiębiorstwa, mogą być związane z niezbyt dobrą sytuacją emitenta, co powinno być sygnałem dla inwestora do ostrożności.

Należy też wyróżnić obligacje krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe. Za te pierwsze uznaje się papiery dłużne o terminie zapadalności (czyli momencie wykupu przez emitenta) krótszym niż jeden rok. Obligacje średnioterminowe to te z okresem wykupu od 1 do 5 lat, a obligacje długoterminowe to te z obowiązkiem wykupu po okresie dłuższym niż 5 lat. Istnieją też obligacje wieczyste – to szczególny rodzaj obligacji, rzadko spotykany. W tym przypadku obligatariusz przekazuje emitentowi kapitał bezzwrotnie w zamian za wypłacanie odsetek w postaci tzw. renty wieczystej.

Warto też wiedzieć, że istnieje podział na obligacje zerokuponowe i kuponowe. Obligacja zerokuponowa nie przynosi swemu posiadaczowi odsetek. Dzieje się tak z tego względu, że jest ona oferowana z dyskontem – z ceną emisyjną poniżej ceny nominalnej. Obligacje kuponowe – czyli takie, które wykupuje się po wartości nominalnej i otrzymuje się okresowo od nich odsetki – są zdecydowanie bardziej popularne.

Należy też dodać, że obligacje mogą mieć różne oprocentowanie i są różne sposoby jego naliczania. Istnieją obligacje o stałym oprocentowaniu – ich główną zaletą jest to, iż inwestor dokładnie wie, na jaki zysk może liczyć. Zazwyczaj są oferowane na krótszy termin zapadalności i wiążą się ze stosunkowo niskim oprocentowaniem. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu – na przykład obligacje indeksowane inflacją – to większa niewiadoma, jeśli chodzi o stopę zwrotu z inwestycji, ale jednocześnie szansa na większy zysk. Wiele jednak zależy od tego, jak takie obligacje są indeksowane (może to np. być WIBOR lub stopa inflacji), w jakiej kondycji jest gospodarka, a przede wszystkim od tego, jak dana obligacja jest skonstruowana i jakie są wartości wskaźnika wykorzystywanego do obliczania odsetek.

Kto kupuje obligacje Skarbu Państwa?

Dużą popularnością wśród inwestorów cieszą się obligacje skarbowe. Są one uznawane za bezpieczne aktywo, które chroni przed inflacją i daje pewny zysk. W rzeczywistości kwestia ta jest nieco bardziej skomplikowana, jednakże faktycznie obligacje skarbowe mogą być rozsądną inwestycją. Wiele zależy od oczekiwań inwestora oraz stanu gospodarki.

Możliwa jest bowiem sytuacja, w której nawet obligacje indeksowane inflacją nie zapobiegną utracie realnej wartości zgromadzonego kapitału. Skrajnym przykładem jest pojawienie się hiperinflacji, ale istnieje również zjawisko granicznej stopy inflacji, stanowiące efekt konieczności odprowadzania podatku od zysków kapitałowych. Przy zbyt wysokiej, utrzymującej się przez długi czas inflacji może się okazać, że po odliczeniu od odsetek należności wobec Skarbu Państwa obligacje wypracują zysk poniżej inflacji.

Kluczowym warunkiem jest tu właśnie wysoka, długotrwała inflacja. Jednak ze względu na cel inflacyjny NBP oraz długoterminowy charakter obligacji indeksowanych ryzyko wystąpienia takiej sytuacji jest ograniczone, choć warto o nim wiedzieć. Mimo to nawet wówczas obligacje pozostają atrakcyjną formą inwestowania – ze względu na ich bezpieczeństwo oraz to, że trudno znaleźć lepszą ofertę na podobnych warunkach. Inne formy inwestowania wiążą się bowiem z wyższym ryzykiem lub – jak w przypadku lokat –  nie są równie atrakcyjne. Wszystko jednak zależy od aktualnej sytuacji na rynku, sytuacji inwestora i jego strategii inwestycyjnej – obligacje nie zawsze i nie w każdym przypadku muszą być najlepszym wyborem. Sprawdza się tu powiedzenie, że diabeł tkwi w szczegółach. Zasadniczo jednak obligacje Skarbu Państwa faktycznie dobrze sprawdzają się w swej roli aktywa bezpiecznego i dającego pewny zysk – zwłaszcza w przypadku obligacji długoterminowych. Właśnie dlatego dla wielu osób są istotnym elementem portfela inwestycyjnego. Na IKE obligacje mogą stanowić formę oszczędzania na emeryturę, a zatem są one kupowane również z tego powodu. Warto tu zaznaczyć, że po obligacje sięgają zarówno inwestorzy prywatni, jak i inwestorzy hurtowi. Ci drudzy dokonują jednak zakupów na innych warunkach niż osoby kupujące obligacje skarbowe detaliczne. Po aktywo to sięgają wszakże zarówno zwykli obywatele, jak i potężne instytucje finansowe.